Download ÖRGÜT KÜLTÜRÜNÜN ÇALIŞANLARIN İŞ DOYUMUNA ETKİSİ: BİR FİRMA UYGULAMASI and more Study Guides, Projects, Research Business Ethics in PDF only on Docsity!
D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi Cilt:21 Sayı:2, Yıl:2006, ss:1-
ÖRGÜT KÜLTÜRÜNÜN ÇALIŞANLARIN İŞ DOYUMUNA ETKİSİ: BİR FİRMA UYGULAMASI
**Ethem DUYGULU ***^ **Kemal EROĞLUER ****
ÖZET Bu çalışmanın amacı, örgüt kültürü boyutları ile örgüt kültürünün çalışanların iş doyumuna etkisini araştırmaktır. Bu nedenle çalışmanın başlangıcında örgüt kültürü hakkında genel bilgiler, kavramın önemi, boyutları, özellikleri ve iş doyumuna ilişkin teorik bilgiler yer almaktadır. Daha sonra bu çalışma için oluşturulan model ile iş doyumu kültür boyutları model çerçevesinde sorgulanmaktadır. Çalışmanın uygulama kısmında, örnekleme ilişkin bilgiler, analiz yöntemi, bulgular yer almaktadır. Elde edilen sonuçlara göre örgüt kültürünün model 1 de Destek, İletişim, Kimlik boyutları ile iş doyumu ve model 2’ye göre Destek, Ödül, Girişim, Rekabet, Kontrol boyutları ile iş doyumu arasında anlamlı bir ilişki söz konusu olduğu ve iş doyumunu açıkladığı belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Örgüt kültürü, iş doyumu.
1. Kuramsal Çerçeve Sosyal yaşamda önemli bir role sahip olan örgütler toplumun kültürel dokusundan etkilenmekte ve zaman içinde toplumu etkilemektedir. Örgüt varlığını başarılı bir biçimde sürekli kılabilmek amacıyla sahip olduğu tüm maddi ve maddi olmayan kaynaklarını bir bütün halinde hedefe yöneltir iken, hedeflerini gerçekleştirmede uyum ve bütünleşik faaliyet olma özelliği gibi çeşitli araçlardan yararlanmaktadır. Örgüt kültürü, örgütte uyumun sağlanmasında ve gerçekte örgütün anlamlı bir bütün olarak algılanmasında temel rolü oynar (Berberoğlu, 2000:265). Oysa örgüt kültürü konusunda yapılan tanımlamaların çokluğu, bu konuda araştırma yapanlar arasında da ortak bir görüşün olmadığının bir göstergesi niteliğindedir. Örneğin; Sandoval’ın (2005:33) aktardığı biçimi ile araştırmacıların bir kısmı bilişsel görüşe (Schein 1985, Hofestede 2001) dayanarak değerlendirme yapar iken, bir kısmı da davranış (Cooke ve Rousseau,1988; Weisinger ve Salipante, 2000) öğesine yoğunlaşmışlardır. Nitekim Hofstede (1980:25) örgüt kültürünü “bir grubu diğerlerinden ayırt edecek bir biçimde aklın kolektif olarak programlanması”,
- (^) Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü,
( ethem.duygulu@deu.edu.tr )** Doktora Öğrencisi, ., Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, ( k_erogluer@yahoo.com.tr )
Ethem Duygulu –Kemal Eroğluer
Schwartz ve Davis (1981:33), Armstrong (1990:206), Deal ve Peterson (1991:7), Wagner ve Hollenbeck (1995:601) “örgütteki grupların ve bireylerin davranışlarını, eylem ve etkileşimlerini biçimlendiren, normları yaratan, örgüt üyeleri tarafından paylaşılmış algılar, beklentiler, değerler, inançlar ve tutumlar” olarak tanımlamaktadırlar. Alvesson’ın (1993:2) örgüt kültürü tanımı “sosyal gerçeklik” ile ilintilidir. Robbins’e göre (1994:229), örgütlerde bir sistem değişkeni mevcuttur, açıkça tasvir edilmesi zor olmasına rağmen var olan bu değişken, çalışanlar tarafından genellikle yaygın bir kavram olan örgüt kültürü ile açıklanmaktadır. O’Reilly ve Chatman’a göre (1996:157-200) örgüt kültürü, çalışanların kendi çıkarları dışındaki bazı değerlere bağlılığını arttırır, sosyal sistemin istikrarını sağlar, örgüt üyelerinin yapması ve söylemesi gerekenlerle ilgili uygun standartlar (normlar) temin ederek hem bir sosyal tutkal görevi görür hem de bireylerin hareketlerini kontrol etmek suretiyle onların tutumlarını şekillendirir.
Örgüt kültürünün oluşumu ile ilgili üç temel görüş bulunmaktadır. Birincisi; (Robbins, 1994:307; Wilkins ve Quchi, 1983:472; Peters ve Waterman, 1987:132; Pettigrew, 1979:574), kuruluş sürecinde örgüt kurucularının oynadığı rolden kaynaklanır. İkincisi; üyelerin iç bütünleşme ve çevreye uyum sorunlarını çözmek amacıyla girdikleri etkileşiminden kaynaklanır ve sonuncusu ise örgüt üyelerinin, örgüt kimliği, denetim, bireysel gereksinimler ve kabul görme sorunlarına yönelik geliştirdikleri çözümlerin oluşturduğu durumdur.
Günümüzde örgüt kültürü, örgütün amaçları, stratejileri ve politikaları üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu gibi, yöneticiler tarafından seçilen stratejinin yürütülmesini kolaylaştıran veya zorlaştıran bir araç olarak, kuruluşların rekabet üstünlüğü kazanmalarında ya da kaybetmelerinde önemli bir rol oynamaktadır. Sargut’a göre (1994:82-84) örgütler birer açık sistemdir. Dış çevreden sürekli girdi alıp, çıktılarını dış çevreye verirler. Başka bir anlatımla, örgütler dış çevre ile sürekli karşılıklı iletişim durumundadırlar. Dış çevreye uyum, tüm örgütlerin, özellikle işletmelerin başarısında temel katkıyı sağlamaktadır. Benzer şekilde Rue ve Holland, (1989:140) tüm örgütlerin çevreleriyle etkileşim halinde olduklarını ve çevrenin örgüt kültürünün şekillenmesinde önemli bir rolü olduğunu belirtmektedir.
Dış çevre ile etkileşim örgütlerin içyapısına yansır, aynı zamanda örgüt kültürü, örgütün iç çevre unsurları ile de iç içedir. Dolayısıyla, iç çevre de örgüt kültürünü şekillendiren etkiye sahip bulunmaktadır. Yine iç çevre unsurlarının örgüt kültürünü etkileme boyutları, örgütün sahip olduğu niteliklere göre de farklılık göstermektedir. Nitekim örgütün içinde bulunduğu iç ve dış çevrenin yapısı, kurucularının rolü, çalışanlarının durumu, kullandığı teknoloji, varlık
Ethem Duygulu –Kemal Eroğluer
olarak işin nitelikleri ile iş doyumu arasında pozitif bir ilişki vardır. Sosyo- ekonomik ve kültürel değerler açısından bakıldığında, her iki faktöründe iş ve yaşam doyumunu etkilediği, yine bu faktörlerin toplumdan topluma görece farklılıklar taşıdığı, örneğin bireyci toplumlarda yaşam doyumu ile öz- gerçekleştirme arasında daha güçlü bir ilişki olduğu görülür. Toplulukçu kültürlerde ise işin dışsallığı (iş güvenliği ve sosyal ilişki) ön plana çıkmaktadır (Xu Huang ve Evert Van De Vliert, 2003:162). Düşük iş doyumu moral bozukluğuna, işten soğumaya, düşük verimliliğe ve sonuçta sağlıksız bir topluma ortam hazırlar (Sertçe, 2003:2). İş doyumu çalışan açısından, çevresi ile uyumlu olma, güven kazanma, iş birliğine yönelme, böylelikle amaç birliği ile örgüt amaçları doğrultusunda çaba harcama, çalışmaya istekli ve verimli olmaya neden olur iken, örgütsel açıdan, güç birliği sisteminin gelişmesine, dolaylı olarak da üretime katılan faktörlerin verimliliğini arttırmada etken olabilmektedir.
2. Benimsenen Yaklaşım ve Varsayımlanan Model Örgütsel yazındaki kültür araştırmalarında O’Reilly, Chatman, Charles ve Caldwell (1991), Schein (1985), Rousseau (1990) değerler ve davranışsal normları kültür ölçümünde kullanır. Sandoval’a göre (2005: 41) çalışmalarında Litwin ve Stringer (1968) , O’Reilly, Chatman ve Caldwell (1991) değerlerden yola çıkarak örgüt kültürünü ölçmeyi tercih ederken, Cooke ve Laferty (1989), Cooke ve Rousseau (1988), Hofstede (2001) normlardan yola çıkarak örgüt kültürünün davranışsal boyutu üzerine yoğunlaşmışlardır.
Örgüt kültürü ile iş doyumu arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalarında Johnson ve Mclynte (1998:843-850), Krueger, Brazil ve Lochfeld, (2002:2), örgüt kültürü boyutlarından iletişim ve iş doyumu arasında pozitif ve güçlü bir ilişki bulmuşlardır. Mrayyan (2004:326-336) ve Sadler, El-Kot ve Leat’in (2003:709-731) çalışmalarına göre kişisel özerklik ve iş doyumu arasında güçlü bir ilişki söz konusu iken, Van der Berg ve Feij’ e (2003:326-339) göre ise kişisel özerklik, yetenek ve geri bildirim ile çalışanların iş doyumu arasında doğrudan bir ilişki vardır.
Gallivan (2003:443-465) yazılım firmalarında gerçekleştirdiği çalışmasında, çalışanların yaratıcılık stilleri ile yeniliklere karşı tutumlarının, iş doyumları ve performanslarında olumlu yönde artış sağladığını, Jhonson ve Mclynte (1998:843-850) iş doyumu ile iletişim, hedeflerin izlenmesi, yaratıcılık, yenilik ve karar verme arasında güçlü bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. Çin’de yapılan bir çalışmada (Dong, Bowles ve Ho, 2002:812-835) örgütlerin girişimi konusunda karar vermeye katılan çalışanların işe karşı tutumlarının daha pozitif ve iş doyumlarının daha yüksek olduğu görülmüştür.
Örgüt Kültürü İş Doyumu
Benzer şekilde Norveç’ te kamu sektöründe örgüt kültürü dikkate alınmadan, çalışma şartlarının geliştirilmesi ve işçi sağlığı konulu araştırmada, girişimcilik ile iş doyumu arasında olumlu bir ilişki bulunurken (Saksvik ve Forseth, 2000:217-232), Shah vd.’nin (2001:156-162) çalışmasında kontrolsüz rekabetin varlığının iş doyumunu azalttığı, rekabetin yöneticiler tarafından kontrol altına alınması durumunda ise iş doyumunun arttığı tespit edilmiştir.
Gelişme ve ödül sistemi ile iş doyumu arasında Gray, Densten ve Sarros (2003:3), De Santis ve Durts, (1996:327-343), Linz (2003,626-652) Cheung ve Scherling’in (1999:563-575) yaptığı çalışmalarda farklı ölçülerde ve güçlü bir ilişki olduğu görülmektedir.
Cravenes vd. (2004:241-248) gözlenebilir bir kontrol sistemi altında çalışanların, daha düşük bir kontrol sistemi altında çalışanlara göre daha iyi performans gösterdiklerini ve işlerinden daha doyumlu olduklarını, Cheng, Luh ve Guo (2003:15-30) iş kontrolü, uzman desteği, iş arkadaşlarının desteğinin iş doyumu ile arasında güçlü bir ilişki olduğunu ortaya çıkarmışlardır.
Yine örgütsel destek ve iş doyumu arasında (Allen, Shore ve Grieffeth, 2003:99-118, Sramper ve Johlke, 2003:569-588) pozitif yönde güçlü bir ilişki olduğu belirtilmektedir. Bettencourt ve Brown (1997:39-61), Wright ve Edwards (1998:59-90) çalışanlar arasındaki iş birliği ile Shadur, Kienzle ve Rodwell (1999:479-503) takım odaklılık, Goldman vd. (2002:153-166) çalışanların işiyle özdeşlemesi, Neuman (2003:19-33) profesyonel kimlik, Maier ve Woschee (2002:126-136) ile Flap ve Volker (2001:297-320) çalışanlar tarafından amaçların ve hedeflerin açıkça bilinmesi ile iş doyumu arasında pozitif ilişki tespit etmişlerdir.
Örgüt kültürü ölçümüne yönelik örgütsel ve yönetsel yazındaki çalışmalarda genellikle O’Reilly vd.’nin (1991) geliştirmiş olduğu örgüt kültürü profili ile Robbins’in belirlediği (1994) on bir boyut birleşimi kullanılmaktadır. O’Reilly vd.’nin (1991) kullandığı sekiz boyut ve Robbins’in (1994) geliştirdiği on bir boyuttan yararlanılarak ve yine yukarıda yer alan iş doyumu ilişkisini tanımlayan çalışmalar da dikkate alındığında, bu çalışmada, birbirini tamamlayan ortak öğelerin seçilmesi sonucunda ortaya çıkan boyutlar on dört başlık altında toplanabilmektedir. Bunlar; Kişisel özerklik, yenilik, risk alma, kontrol, destekleme, gelişme, ödül sistemi, girişimcilik, rekabet, işbirliği, takım odaklılık, iletişim, kimlik ve yöndür.
O nedenle bu çalışmada amaç, örgüt kültürü ile bağıntılı olarak ortaya çıkan yukarıda sözü edilen iş doyumunu etkilediği varsayılan kültür alt değişkenleri ile bir bağımlı değişken olarak kabul edilen iş doyumu değişkeni (boyutları) arasındaki ilişki ve bu ilişkinin yönü ve gücünü araştırmaktır.
Örgüt Kültürü İş Doyumu
2.1. Çalışmanın Ön Kabulleri ve Kısıtları Yapılan çalışmanın amacına uygun olarak yukarıda ifade edilen örgüt kültürü boyutları bağımsız değişken, iş doyumu boyutlarını oluşturan işin çevresinden ve işin içeriğinden kaynaklanan iş doyumu ise bağımlı değişken olarak kabul edilmiştir. Diğer taraftan demografik özellikler modelde bir ara değişken olarak ele alınmaktadır. Kuşkusuz kültür, iş doyumu ve ara değişkenlerin karşılıklı etkileşimi söz konusudur. Ancak bu çalışmada demografik özelliklerin diğer değişkenler üzerindeki etkisi araştırılmamakta, yine kültür ile iş doyumu arasında tek yönlü bir etkileşimin olduğu varsayılmaktadır. Diğer taraftan çalışmada iş doyumu bağımlı değişkeninin alt boyutları faktör analizi sonucu tanımlanarak iki temel faktör altında değerlendirilmesi yapılmaktadır. Bunun nedeni Minnesota İş Tatmini Ölçeğinden *^ yararlanılmasıdır. Araştırmaya katılan denekler, kendilerine uygulanan anketi içten ve yansız olarak doldurmuşlardır. Araştırma örgütte değişik hiyerarşik seviyede ve değişik bölümlerde bulunan çalışanlara uygulanmıştır. Ayrıca çalışmada alana yönelik (tek bir örgütü içermesi), sektöre yönelik ( örgütün otomotiv sektöründe faaliyet göstermesi), görev unvanlarına yönelik (büyük oranda beyaz yakalılardan oluşması) ve örgüt kültürü boyutları (örgüt kültürünün çok geniş bir kavramı içermesi) ile ilgili kısıtlar söz konusudur.
3. Araştırmanın Metodolojisi 3.1. Örneklem ve Veri Analiz Yöntemi Otomotiv sektöründe İzmir’de satış ve teknik servis olarak faaliyet gösteren Hyundai Y.Firması anket çalışması kapsamına alınmıştır. Çalışmanın tek bir firmada uygulanmasının nedeni örgüt kültürünün kendine özgü tanımı ve araştırmadan elde edilecek bulgular ve sonuçlardan, firmaya özgü olması nedeniyle, uygulamada yararlanılabilecek olmasıdır. Araştırma verileri Nisan- Mayıs 2004 tarihleri arasında toplanmıştır. O tarihlerde firmanın toplam çalışan sayısı 110 personelden oluşmaktadır. Soyut ana kütle dikkate alındığında (zaman içinde firmada çalışan sayısında artış veya azalış nedeniyle ortaya çıkacak değişikliler sonucu) 110 çalışanı araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Çalışanların tamamına soru formu dağıtılmıştır. Bunlardan yetmiş bir (71) adedi analiz edilebilir boyutlardadır. Geri dönüşüm oranı (%64,5) dikkate alındığında ve sosyal bilimler alanında yapılan çalışmalar dikkate alındığında, bu oranın örgütü temsil ettiği ifade edilebilmektedir.
- (^) Minnessota İş Tatmin Ölçeği www.insankaynaklari.com (31.05.2001) sitesinden alınmıştır.
Ethem Duygulu –Kemal Eroğluer
Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistik teknikleri, ortalama, t-testi, ilgileşim analizi ve nedensellik ilişkisini açıklayan regresyon analizi (stepwise yöntemi) ve iş doyumu boyutuna yönelik faktör analizinden yararlanılmıştır.
3.2. Soru Formu ve Güvenilirlik Analizi Soru formu üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm ankete katılan çalışanlara yönelik demografik bilgilerin yer aldığı on ifadeden oluşturulmuştur. Bunlar, firmanın adı, çalışanların; yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, görev alınan bölüm, firmadaki pozisyon, meslek hayatındaki çalışma süresi, firmadaki çalışma süresi ile halen firmada yapmakta olduğu işle ilgili çalışma süresinden oluşmaktadır. Formun ikinci bölümünde O’Reilly vd.’nin (1991) ve Robbins (1994) ve Kemal (2002: 142-147) çalışmalarından yararlanılarak şekil 1’de ifade edilen on dört örgüt kültürü boyutu kırk iki ifadeden, formun üçüncü bölümü ise Minnesota İş Tatmin ölçeğinden yararlanılarak on yedi ifadeden oluşturulmuştur.
Yapılan Güvenilirlik analizi sonucunda örgüt kültürü boyutunda yer alan altı alt boyut (on sekiz ifade) Cronbach Alpha değerleri düşük çıktığı için modelden çıkartılmış ve analize dâhil edilmemiştir. Analize dâhil edilmeyen boyutlar kişisel özerklik, yenilik, risk alma, işbirliği, takım odaklılık ve yön’dür.
Güvenilirlik analizi sonucu örgüt kültür boyutları kontrol α=.54, destek α=.85, gelişme α=.68, ödül α=.80, girişim α=.70, rekabet α=.59, iletişim α=.57, kimlik α=.73 ve kültür tüm boyutlar için α=.87 olarak belirlenmiştir ve analiz sonucunda toplam kırk iki ifadeden oluşan kültür ölçeği ifade sayısı yirmiye inmiştir. Formun üçüncü bölümde iş doyumunu oluşturan toplam on yedi ifade faktör analizi sonucunda ikiye ayrılmış, işin çevresinden kaynaklanan iş doyumu 12 ifade α=.89 ve işin içeriğinden kaynaklanan iş doyumu 5 ifade α=.81 ile toplam iş doyumu ölçeği için α=.90 olarak bulunmuştur.
Ethem Duygulu –Kemal Eroğluer
Yine soru formunda kültür ve doyum ifadelerinin oluştuğu iki bölümde olumlu (1) olumsuz (5) olmak üzere 1’den 5’e Likert tipi beşli ölçek kullanılmıştır.
4. Bulgular 4.1. Demografik Özelliklere İlişkin Bulgular Araştırmaya katılanların yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde ankete yanıt verenlerin %14,1’nin 20 yaş ve altında, %60’nın 21-30 yaş arasında, %23,9’unun 31-40 yaş arası ve %1,4’e karşılık gelen kısmının ise 41- 50 yaş arasında olduğu tespit edilmiştir. Bunun anlamı firma çalışanlarının büyük bir bölümünün genç çalışanlardan oluştuğudur. Cinsiyetlere göre dağılımda ise çalışanların %46,5 (33) kadın ve %53,5 (38) erkeklerden oluşmaktadır. Eğitim açısından değerlendirildiğinde ankete katılanların %77,4’ünün lise ve üniversite mezunu olduğu ve bu nedenle de örgütün büyük ölçüde eğitimli bireylerden oluştuğu söylenebilmektedir. Diğer taraftan çalışanların %42,3’ü evli %56,3’ü bekârdır. Bölümlere göre düzenlemeye bakıldığında örgütte ankete katılanların verdiği yanıtlara göre dağılımının %35,2’sinin pazarlama, %14,1’nin muhasebe, %12,7’sinin insan kaynakları, %11,3’ünün büro görevleri, %4,2’sinin güvenlik birimi, %22,5’nin ise diğer bölümlerden oluştuğu belirlenmiştir. Bunun anlamı yapılan iş nedeniyle örgütün insan ilişkilerine ve değişime açık olabileceğidir. Araştırmaya katılanların %1,4’ünün üst kademe, %8,5’inin orta kademe, %11,3’nün alt kademe yöneticisi olduğu ve örneklemin büyük bir bölümünü ise (%78,8) yönetici olmayan çalışanların oluşturduğu görülmektedir. Meslek yaşamları çalışma süreleri dikkate alındığında çalışanların %40,8’i 1-5 yıl arasında, %33,8’nin altı yıl ve üzerinde bir sürede bu meslekle ilgilendiği ve firmada çalışma süresi ortalamasının beş yıl olduğu belirlenmiştir. Bu durumun -meslek yaşam süreleri ve örgütte çalışma süresi dikkate alındığında- örgüt kültürünün firmada çalışanlar üzerinde oluştuğu ya da yerleşmesinde etkili olabileceği belirtilebilir.
4.2. Örgüt Kültürü ve İş Doyumu Boyutlarına İlişkin Bulgular Tablo 2 incelendiğinde veri formunda yer alan ölçek dikkate alındığında, araştırmaya katılanların algıladıkları örgüt kültürüne ilişkin ortalama ve standart sapmalara göre, örgütte amirlerin kontrolü ile ilgili algı düzeylerinin 1,9085 ve örgüt içi iletişimin 1,7042 olduğu görülmektedir. Buna göre çalışanlar kendilerini kontrol altında hissettiklerini ve örgüt içinde dikey iletişim olduğu sonucu hâkimdir. Gelişme boyutunun ortalamasının 2,2465, girişim boyutunun 2,3427 ve destek boyutunun ortalamasının 2,4554 olduğu göz önüne alındığında, örgütte çalışanların kişisel gelişimine önem verildiği, çalışanların girişimsel faaliyetlerinin ve yenilikçi fikirlerinin desteklendiği
Örgüt Kültürü İş Doyumu
sonucuna varılabilmektedir. Yine ödül, rekabet ve kimlik boyutlarının ortalamaları sırasıyla 2,5211, 3,1127 ve 2,5869 dur. Buna göre çalışanların, ödüllerin adil ve hak edenlere dağıtıldığı, firma içindeki rekabetin firmaya yararlı olduğuna inandıkları ve firmayı sevdikleri biçiminde bir değerlendirme ortaya çıkmaktadır.
Tablo 2: Kültür ve İş Doyumu Boyutları Ortalamaları (n=71) KÜLTÜR Ortalama St Sapma Kontrol 1,9085^ 0, Destek 2,4554^ 1, Gelişme 2,2465^ 1, Ödül 2,5211^ 1, Girişim 2,3427^ 0, Rekabet 3,1127^ 0, İletişim 1,7042^ 0, Kimlik 2,5869^ 0,
İŞ DOYUMU Ortalama^ St Sapma İşin çevresi 2,4648^ 0, İşin İçeriği 2,3192^ 0,
Diğer taraftan ölçek dikkate alındığında, çalışanların iş doyumu boyutları ortalamaları, genel olarak işin çevresi ve işin içeriğinden kaynaklanan iş doyumu açısından çalışanların doyumlu olduklarına işaret etmektedir.
Yine çalışmada her iki boyuta yönelik olarak gerçekleştirilen ilişki tablosu sonuçları (tablo 3) dikkate alındığında kültür alt bileşenlerinin kendi içinde ve aynı zamanda iş doyumu boyutları ile aynı yönde pozitif bir ilişki içinde olduğu görülmektedir. Bu sonuç iki açıdan önemlidir. Birincisi, her bir boyutun kendi içindeki iç ilişkisinin çok güçlü olması örneğin; bire çok yakın olması çalışmada bir ölçme hatası olabileceğine işaret edebilmektedir ki burada böyle bir sonuç elde edilmemiştir. Nitekim kültür alt boyutlarından rekabet alt boyutu ile kontrol, girişim ve iletişim boyutları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamış, diğer boyutlar arasında aynı yönde pozitif bir ilişki tespit edilmiştir. İkincisi ise, iş doyumu boyutları ile tüm kültür alt boyutları arasındaki anlamlı bir ilişkinin ortaya çıkmasıdır.
Örgüt Kültürü İş Doyumu
sonucunda, bu değişkenler açısından algılama farklılığı tespit edilmemiştir. Bunun dışında örgütteki görev ve çalışanların iş doyumu arasında işin çevresinden kaynaklan (0.002 önem düzeyinde) ve işin içeriğinden kaynaklanan doyum (0.000 önem düzeyinde) açısından algılama farklılığı tespit edilmiştir. Başka bir ifade ile bu durum örgüt kültürünün işlerin görülmesinde standart görev ve yöntemler üretmesi açısından önem arz etmektedir.
Yine kültür alt boyutlarının iş doyumu değişkenleri ile olan ilişkisi ve etkisinin tespitine yönelik olarak yapılan aşamalı (step-wise yöntemi) regresyon varyans analizi sonuçlarına göre işin çevresinden kaynaklanan iş doyumu ilişkisinde Tablo 4’te yer aldığı biçimi ile üç aşamalı model kurulduğu görülmüştür. Model 1’de işin çevresinden kaynaklanan iş doyumunu açıklayan temel örgüt kültürü değişkeni destek (R 2 =0,41, F=47,851 (sd: p=0.000) olarak tanımlanmaktadır. Yine çözümlemede regresyon katsayısı β=0,640’dır. Buna göre, örgütsel destek ile işin çevresinden kaynaklanan iş doyumu arasındaki ilişki pozitif ve aynı yöndedir. Bunun anlamı örgütsel desteğin artmasıyla iş doyumunun artacağıdır. Belirleyicilik katsayısı dikkate alındığında destek alt değişkeni işin çevresinden kaynaklanan iş doyumunun %41’ini tek başına açıklayabilirken model1’in birinci aşamasında işin çevresinden kaynaklanan iş doyumunun %59’u kontrol edilemeyen diğer değişkenler tarafından açıklanmaktadır.
Tablo 4: Örgüt Kültürü Boyutları İşin ÇevresindenKaynaklanan İş Doyumu İlişkisi (regresyon varyans analizi stepwise yöntemi n=71) MODEL 1 Değişkenler R R^2 F sd β T t- önem p 1.Adım Destek 0,640 0,410 47,851 1/69 0,640 6,917 0,000 0, 2.Adım Destek İletişim
0,693 0,481 31,484 2/ 0, 0,
5, 3,
0, 0,
0,
3.Adım Destek İletişim Kimlik
0,719 0,517 23,924 3/ 0, 0, 0,
3, 3, 2,
0, 0, 0,
0,
İşin çevresinden kaynaklanan iş doyumunu açıklayan genel modelde aşamalı olarak çözümlemeye giren örgüt kültürü boyutları Model 1 aşama ikiye göre destek ve iletişimdir. Her iki değişken birlikte oldukça önemli önem düzeyinde aynı yönde pozitif bir doğrusal ilişki ile %48,1 ile işin çevresinden kaynaklanan iş doyumunu açıklar iken modelin sözü edilen iki kültür alt değişkeni dışında %51,9’u kontrol edilemeyen değişkenler tarafından açıklanmaktadır. Aşamalı regresyon analizi sonucu olarak işin çevresinden kaynaklanan iş doyumu boyutunu açıklayan model1 sonuncu aşamada ise üç kültür alt değişkeni çözümlemede yer almaktadır. Bunlar sırasıyla destek,
Ethem Duygulu –Kemal Eroğluer
iletişim ve kimliktir. Her üç kültür alt değişkenin çözüme girmesiyle modelin belirleyicilik katsayısı 0,517’ye yükselmiş olup her bir alt değişkenin kendi içinde regresyon katsayıları açısından tutarlı ve aynı yönde bir ilişki içersinde olduğu görülmektedir.
Diğer taraftan Örgüt Kültürü Boyutlarının işin içeriğinden kaynaklanan iş doyumu boyutu üzerindeki etkisi aşamalı regresyon analizine göre Tablo 5’te beş aşamalı bir çözümleme süreci ile doyumu açıklayabilmektedir. Çözümlemeye giren değişkenler dikkate alındığında işin çevresinden kaynaklanan iş doyumunu açıklayan kültür boyutlarından sadece destek alt boyutunun, işin içeriğinden kaynaklanan iş doyumun açıklamada yeni çözümlemede yer aldığı görülmektedir. Yine Model 2’yi açıklamada sırasıyla ve birlikte aşamalı olarak ödül, girişim, rekabet ve kontrol kültür alt değişkenlerinin çözümlemeye katıldığı ve işin içeriğinden kaynaklanan iş doyumunu açıkladıkları belirlenmiştir.
Destek olarak adlandırılan örgüt kültürü alt boyutu Tablo 5’te tek başına işin içeriğinden kaynaklanan iş doyumuna etkisini (R^2 =0,594) %59,4 ile açıklar iken (F=101,109, sd:1/69; p=0,000) sonuncu adımda ödül, girişim, rekabet ve kontrol boyutlarının da destek ile birlikte çözümlemeye dâhil olması ile bu durum %74,8’e yükselmektedir.
Tablo 5: Örgüt Kültürü Boyutları İşin İçeriğinden Kaynaklanan İş Doyumu İlişkisi (regresyon varyans analizi stepwise yöntemi n=71) Model 2 Değişkenler R R^2 F sd β t t- önem p 1.Adım Destek (^) 0,771 0,594 101,109 1/69 0,771 10,055 0.000 0,
2. Adım Destek Ödül
0,811 0,658 65,373 2/ 0, 0,
5, 3,
0,
0,
3. Adım Destek Ödül Girişim
0,831 0,690 49,712 3/ 0, 0, 0,
3, 2, 2,
0,
0,
0,
4. Adım Destek Ödül Girişim Rekabet
0,850 0,722 43,138 4/ 0, 0, 0, 0,
3, 2, 3, 2,
0, 0, 0, 0,
0,
5. Adım Destek Ödül Girişim Rekabet Kontrol
0,865 0,748 38,662 5/ 0, 0, 0, 0, 0,
2, 1, 3, 3, 2,
0, 0, 0, 0, 0,
0,
Ethem Duygulu –Kemal Eroğluer
Bir başka ifade ile destek, ödül, girişim, rekabet, kimlik, iletişim gibi kültür alt boyutları literatürde daha çok agresif/savunmacı kültür özelliğini çağrıştırmaktadır. Nitekim kontrol ve iletişim boyutlarının işin çevresinden kaynaklanan iş doyumunu açıklaması da yönetsel erkin bireyler üzerindeki gücüne yönelik bir izlenim bırakmaktadır.
Özellikle, Türk yönetim tarzına yönelik eleştirel bakış açısının bir sonucu olarak, elde edilen bulgular mevcut eleştirileri destekler nitelikte gözükse de çağdaş dünyadaki uygulama sonuçları ile çalışmanın paralellik taşıması düşündürücüdür. Diğer taraftan iyi ya da kötü veya mükemmel bir örgüt kültüründen söz edilemeyeceği, her örgütün kendine özgü bir kültürünün olduğu ve çalışanlarının beklentilerini örgütün kendi özgünlüğü çerçevesinde karşılayabildiği, yönetsel açıdan doyumlu iş görenler oluşturmanın örgütün yararına olacağını ve bunu sağlamanın yönetimlerin yükümlülüğü olduğunun da gözden uzak tutulmaması gerektiği bu çalışmanın bir sonucu olarak görülmektedir.
ABSTRACT THE EFFECTS OF ORGANIZATIONAL CULTURE ON WORKER’S JOB SATISFACTION: A CASE STUDY OF A FIRM The purpose of this study is to investigate the characteristics of organizational culture and the relationship between organizational culture and its impacts on employees’ job satisfaction. The study begins with general information about organizational culture, importance of the concept; its characteristics and theoretical information about job satisfaction. In the second section, depending on the pervious researches in the literature, a model has been constructed for this study and the relationship between the dimensions of organizational culture and job satisfaction of employees is investigated. The application part of the study consists of information about the sample, analysis methods used in the study and findings. The results show that there is a significant relationship between job satisfaction and organizational culture’s Support, Communication and, Identity sub constructs of Model 1 and Support, Rewards, Competition, Enterprise and, Control sub constructs of Model 2.
Keywords: Organizational Culture, Job Satisfaction.
Örgüt Kültürü İş Doyumu
KAYNAKÇA
ALLEN, D.G., SHORE, L.M., ve R.W. GRIEFFETH (2003), “The Role of Perceived Organizational Support and Supportive Human Resource Practices in the Turnover Process”, Journal of Management , 29 (1), 99-118.
ALVESSON, Mats (1993), Cultural Perspectives on Organizations , Cambridge University Press.
ARMSTRONG, M. (1990), Management Processes and Functions , Institute of Personnel Development, London.
BERBEROĞLU, Güneş (2000 ) “Örgüt Kültürü”, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
BETTENCOURT, L.A. ve S.W. BROWN (1997), “Contact Employees: Relationship Among Workplace Fairness, Job Satisfaction on Prosocial Service Behaviors”, Journal of Retailing , 73(1), 39-61.
CHENG, Y.H., LUH, W.N. ve Y.L. GUO (2003), “Reliability and Validity of the Chinese Version of the Job Content Questionnaire in Taiwanese Workers”, International Journal of Behavioral Medicine 10 (1), 15-
CHEUNG, C.K. ve S.A. SCHERLING (1999),”Job Satisfaction, Work Values, and Sex Differences in Taiwan’s Organizations”, Journal of Psychology , 133(5), 563-575. CRAVENES, D.W., LASSK, F.G., LOW, G.S., MARSHALL., G.W., ve W.C. MANCRIEF (2004), “Formal and Informal Management Control Combinations in Sales Organizations- The Impact on Salesperson Consequences”, Journal of Business Research , 57 (3), 241-248.
DE SANTIS, V.S. ve S.L. DURTS (1996), “Comparing Job satisfaction Among Public and Private Sector Employees”, American Review of Public Administration , 26 (3), 327-343.
DEAL, E. T. ve K.D. PETERSON (1991), The Principal’s role in Shaping School Culture , U.S Department of Education, Washington.
DONG, X.Y., BOWLES, P., ve S.P.S. HO (2002), “Share Ownership and Employee Attitudes: Some Evidence from China’s Post privatization Rural Industry”, Journal of Comparative Economics , 30 (4), 812-835.
EREN, Erol (2000), Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi , Beta Basım Yayım, İstanbul.
Örgüt Kültürü İş Doyumu
1970” Zeitschrift Für Arbeits-Und Organisationspsychologie , 46 (3), 126-136.
MRAYYAN, M.T. (2004), “Nurses’ Autonomy: Influence of Nurse Managers’ Actions”, Journal of Advanced Nursing , 45 (3), 326–336.
NEUMAN, K. (2003), “The Effect of Organizational Reengineering on Job Satisfaction for Staff in Hospital Social Work Departments”, Social Work in Health Care , 36 (4), 19-33.
NUNNALLY, J. C. (1978), Psychometric Theory, McGraw-Hill Puplishing
Company , New York.
O’REILLY, C. A. ve J.A. CHATMAN, (1996), Culture as Social Control: Corporations, Cults and, Commitment , Research in Organizational Behavior, JAI Press, 18: 157-200.
O'REILLY, I., C. A., CHATMAN, J. ve D. F. CALDWELL (1991). “People and organizational culture: A profile comparison approach to assessing person-organization fit”. Academy of Management Journal, 34(3), 487-516.
PETERS, T. ve R.H. WATERMAN (1987), Yönetme ve Yükselme Sanatı: Mükemmeli Arayış , (İkinci Baskı), Çev. Selami SARGUT, Altın Kitaplar, İstanbul.
PETTIGREW, A. M. (1979), “On Studying Organizational Cultures”, Administrative Science Quarterly , 24, 570-581.
ROBBINS, S. P. (1994), Örgütsel Davranışın Temelleri, (çev.: A. ÖZTÜRK), Etam, Eskişehir.
ROUSSEAU, D. M. (1990), “Assessing Organizational Culture: The case for multiple methods”, Organizational Climate and Culture, Ed. B. SCHNEIDER Jossey-Bass Publishers, San Francisco içinde, :53-192.
RUE, L. W., ve P.G. HOLAND (1989), Strategic Management: Concepts and Experiences , Mc Graw Hill Book Company, New York.
SADLER, S., E., EL-KOT ve M LEAT (2003), “Differentiating Work Autonomy Facets in A Non-Western Context”, Journal of Organizational B ehavior, 24 (6), 709-731.
SAKSVIK, P.O. ve U FORSETH (2000), “Understanding the Organizational Culture of Work Grups a Prerequisite for successful Interventions at Work”, Nordisk Psykologi , 52 (3), 217-232.
Ethem Duygulu –Kemal Eroğluer
SANDOVAL, A. (2005), The Influence of Organizational Culture on Situation Awareness and Decision Making in Simulated Peacekeeping Task Environment , Dissertation in Industrial Engineering, , Texas Tech University, USA
SARGUT, S. (1994), Kültürlerarası Farklılaşma ve Yönetim , İmge Kitabevi, Verso Yayınları, Ankara.
SCHEIN, E. H. (1985), “Defining Organizational Culture”,
Organizational Culture and Leadership, Ed. E. H. SCHEIN,
Jossey-Bass, San Francisco içinde, 1-22.
SCHWARTZ, Howard. ve D. S. M. (1981), “Matching Corporate Culture and Business Strategy ”, Organizational Dynamics , Summer, 30-48.
SERTÇE, S. (2003), Kamu Kuruluşlarında Yöneticilerin İş Doyumu
Üzerine Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, DEÜ,
SBE, İzmir. SHAH, M.A., AL-ENEZI, N., CHOWDRUY, RI. ve N.M. SHAH (2001), “Corraletes of Job Satisfaction Among Health Care Professional in Kuwait” , Medical Principles and Practice , 10 (3), 156-162.
SHADUR, M.A., KIENZLE, R. ve J.J RODWELL (1999), “The Relationship Between Organizational Climate and Employee Perceptions of Involvement-The Importance of Support, Group and Organization Management”, 24 (4), 479-503.
SRAMPER, C.L. ve M.C. JOHLKE, (2003), “The Impact of Perceived Organizational Support on Relationship Between Boundary Spanner Role Stress and Work Outcomes”, Journal of Management , 29 (4), 569-588.
ŞAHİN, Ali (2005), “Kültürel Niteliklerimizin Türk Yönetsel Değerlerine Etkisi ve Japon Z Teorisiyle Karşılaştırması”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 7(1), 177-198.
VAN DER BERG, P.T. ve J.A. FEIJ (2003), “Complex Relationships Among Personality Traits, Job Characteristics, and Work Behaviors”, International Journal of Selection and Assessment , 11 (4), 326-339.
WAGNER, A. J. ve J.R. HOLLENBECK (1995), Management of Organizational Behavior , Prentice Hall Inc, New Jersey.
