Study with the several resources on Docsity
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Prepare for your exams
Study with the several resources on Docsity
Earn points to download
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Community
Ask the community for help and clear up your study doubts
Discover the best universities in your country according to Docsity users
Free resources
Download our free guides on studying techniques, anxiety management strategies, and thesis advice from Docsity tutors
Education psychology is that branch of psychology in which the findings of psychology are applied in the field of education. In another words educational psychology is the application of psychological principles, findings, techniques and other sources of psychology in the field of education for finding the solution of educational problems like teaching, learning and classroom management. Edward Lee Thorndike is known as the father of Educational Psychology.
Typology: Cheat Sheet
1 / 41
This page cannot be seen from the preview
Don't miss anything!
1 bûeZùe _âûe¸òK gòlû( D.EL.ED )
Uò®Yú
iìPú_Zâ
KâcòK iõLýû @¤ûde ^ûc _éÂû iõLýû
2 502-bûM 1 : gòlY I gòlû\û^ _âKâòdû
Uò®Yú
1.0- C_Kâc
1.1- gòlY CùŸgý
1.2- gòlY _âKâòdû
1.2.1- @a]ûeY I _âKâòdû 1.2.2- gòlYKê âbûaòZ Keê[ôaû Cû\û^
1.3- _òfûcûù^ Kò_eò gòL«ò
1.3.1- @^êKeY 1.3.2- _~ðýùalY 1.3.3- _â~ZÜ I âcû
1.3.4- ijbûMòZû 1.3.5- @ûaòÃûe/@^êi§û^ 1.3.6- iciýû icû]û^ 1.3.7- @[ðì‰ð gòlY
1.4- gòlû\û^e _âKâòdû
1.4.1- aýajûe _eòa©ð^ _ûAñ gòlû\û^ 1.4.2- ùaø¡òK aòKûg _ûAñ gòlû\û^ 1.4.3-@^êbìZò iõeP^û _ûAñ gòlû\û^
1.5- iûeûõg
1.6- _âMZòe cìfýûd^ _ûAñ @û\gð C©e
1.7- ijûdK Mâ^Ú Gaõ _âa§ iìPú
1.8- _ûVû« _âgÜûakú
4 502-bûM 1 : gòlY I gòlû\û^ _âKâòdû
Uò®Yú
PòjÜU Keò_ûeêQ«ò Kò? \êAUò _eòiÚòZòùe [ôaû iû\égýMêWòK:
l gòlY Kû~ðýKâcKê ù~ûR^û Keò[ôùf Gaõ
l Cbd, gòlû\û^ _ûAñ gòlY iûcMâú aýajûe Keò[ôùf _e«ê ^òcÜfòLòZ _û[ðKýMêWòK G[ôùe _eòflòZ ùjûAQòö
G[ôeê flý Keû~ûG, \êAUò _âKûee gòlû\û^ ]ûeûùe gòlKue cù^ûbûa gòlû[ðúu _ûAñ bò^Ü bò^Üö aòùghZü gòlû\û^-gòlY @býûiùe _û[ðKý _eòflòZ ùjC@Qòö ù~ùZùaùk gâú ecY aògßûi Ke«ò, ù~ gòlû[ðú ÊÌ aòKgòZ I @^êbìZò iμ‰ðö ùZYê aòbò^Ü Z[ýMêWòKê gòlû[ðúuê ù~ûMûAaû \eKûeö gòldZâú iúcû aògßûi Ke«ò ù~, gòlû[ðúcûù^ ùgâYúKê @ûiòaû _ìaðeê Zûu ûeòûgßðùe [ôaû _é[ôaúe KòQò @^êbìZò fûb KeòiûeòQ«ò Gaõ GMêWòKê ^ìZ^ @^êbìZò MV^ Keòaûùe aýajûe Keò[û«òö
ùZYê gòlû[ðúu _âZò aògßûi I ]ûeYû gòlKu bìcòKû ùgâYú Méjùe _ûeÆeòK _âZòKâòdû I cìfýûd^e ]ûeû aûÉaòKþ bûùa gòlY _âKâòdû I @býûiKê _âbûaòZ Keò[ûGö ùKùZK gòlK, gòlû[ðúcû^ue _~ðýùalY Kâòdûe aýajûeùe eòa©ð^ @ûYòaûKê ùPÁû Keò[û«òö @ûC ùKùZK gòlû[ðúcû^ue ùaø¡òK aòKûg Cùe MêeêZß ù\A [û@û«ò Gaõ @^ý ùKùZKueaògßûi ù~ gòlû[ðúcûù^ ^òR mû^e ^òcðûY _ûAñ Zûuê ijûdZû Keòaû @ûagýKö ùZYê RùY gòlK bûaùe aòbò^Ü _âKûee @býûi I G[ôùe RWòZ [ôaû aògßûi iμKðùe @aMZ ùjaû \eKûeö G aòhdùe Gjò aòbûMùe QûZâQûZâúcûù^ gòLòùaö gòlY âKâòdûe Êeì I aòùghZß, gòlû[ðúcûù^ Kòbkò bûaùe gòL«ò Gaõ gòlû\û^e aòbò^Ü _âKûe ùg÷÷kú, ~ûjûKò ùKùZK lcZûgûkú aògßûi \ßûeû _eòPûkòZ ùjûA[ûGö G icÉ aòhdùe RûYòùa,
5 bûeZùe _âûe¸òK gòlû( D.EL.ED )
Uò®Yú
gòlY I gòlû\û^ùe Z[ý I _âùdûM ûAñ 3Uò lcZûgûkú Cûd ^òcÜùe \ò@û~ûAQòö 1)aýajûeùe _eòa©ð^, 2)iciýû icû]û^,3) @^êbae ^òcðûY ùiMêWòK G[ôùe @ûùfûP^û Keû~ûAQòö ÊÌ aòKgòZ _òfûu ûAñ Gjò ¡ZòMêWòK @[ðì‰ð @ùUö @ûùc aògßûi Keê ù~ òfûUòe gòlY @[ðì‰ð jêG, ù~ùZùaùk ùi gòlû\û^e flYKê bfûG I @ûjêeò @]ôK @ûùMA ~ûGö
ù~ùZùaùk @û_Y Gjò aòbûMUòKê _Xòùa, ùiùZùaùk ^òR c^ùe eLòùa ù~ ù~_eò ùKøYiò _òfû _âû[còK aò\ýûkdùe _â[c Keò _ûV @ûe¸ KeêQ«òö Gjò aòbûMùe [ôaû aòbò^Ü @a]ûeYûMêWòK iûeòaû _ûAñ @û_Yuê 12 N<ûùe @¤d^ KeòaûKê _Wòaö
Gjò @¤ûdUòKê _Xòiûeòaû _ùe @û_Y
l ]ûeYû I gòlY âKâòdûe a‰ð^û Keòûeòùaö
l gòlY âKâòdûKê âbûaòZ Keê[ôaû Cû\û^MêWòKê ÆÁ Keòûeòùaö
l gòlYe aòbò^Ü iò¡û« I âYûkú a‰ð^û Keòûeòùaö
l gòlY I gòlû\û^e _ûeμeòK I @û]ê^òK _¡Zòe _û[ðKý Keòùaö
gòlY KY? _òfûUò Kò_eò gòùL? @ûùc _òfûKê gòLòaûùe Kòeò ijûdK ùjûAûeòaû? RùY gòlK bûùa aò\ýûkdùe _òfûUòe gòlY _ûAñ \ûdòZß ù^aûKê ùjùf Gjòiaê _âgÜ RûYòaû \eKûeö
@û_Ycû^ue _Xòaû I aòPûe Keòaû _ûAñ ^òcÜùe KòQò Z[ý \ò@û~ûAQòö
l gòlY @]ôK aû Kcþ bûaùe iÚûdúö @ûce Pûeò_ûLùe ~ûjûiaê NUêQò, @ûùc ~ûjû Keê I ~ûjû ~ðýùalY KeêùQ, Giaê \ßûeû eìû«eòZ ùjaû GK _âKâòdûö
7 bûeZùe _âûe¸òK gòlû( D.EL.ED )
Uò®Yú
Kû~ðýKâc Keòaûe @ûagýKZû ejòQòö ^ìZ^ @^êbìZò @ûjeY _ûAñ cÉòÃ iKâòd ùjaû \eKûeö ^ ùjùf gòlY i¸a ùja ^ûjóö
gòlY aýqò iaðÊ- @û_Ycûù^ ^òeúlY Keò[ôùa ù~ ùgâYúùe ùKùZK _òfû Lêaþ gúNâ gòLò[û«òö ùijò icdùe @^ýcûù^ ]úùe ]úùe gòlû MâjY Keò[û«òö aûÉaùe aòbò^Ü aýqòe gòLòaû ùg÷÷kú bò^Ü bò^Üö
gòlY aýqòe _eòùag ijòZ _âZòKâòdûe _eòYûc- RùY gòlK jòiûaùe òfûcû^uê ùâûiôûjòZ Keòaû _ûAñ iZKðZûcìkK aûZûaeY iõMV^ Keòaû CPòZþö `kùe ùicûù^ @û_Yu ijòZ, ^òR iû[úiûwu ijòZ Z[û gòlY gòlû^ iûcMâú ijòZ âZòKâòdû Keòûeòùaö
gòlY iÚû^û«eYúd - ùMûUòG _eòiÚòZòùe ùjûA[ôaû gòlY @^ý GK eòiÚòòZòùe iciýû icû]û^ Keòaûùe aýajéZ ùjûAûùeö MYòZ, aòmû^, iûcûRòK aòmû^ I bûhû gòlY òfûcû^ue aûÉaòK Rúa^ùe aòbò^Ü Kû~ðýKkû _â\gð^ùe iûjû~ðý Keò[ûGö
@û_Ycûù^ @aùfûK^ Keò[ôùa ù~ ùKùZK aýqò MûWò PkûAaû, jñeòaû I eû§òaû @û\ò Kû~ðýMêWòKê Lêaþ ijRùe Keò[û«òö ù~ùZùaùk @^ýcûù^ Zûjû ijRùe gòLòûe«ò ^ûjóö G_eò KûjóKò ùjûA[ûG? aýqò K’Y gòùL? Kò_eò gòùL? Gjò @¤ûdùe RûYòaû aýqòMZ bò^ÜZûe KûeY K’Y? G _âgÜMêWòKe C©e _û@û«ê Gaõ gòlYKê _âbûaòZ Keê[ôaû aòbò^Ü KûeY aêSòaûKê ùPÁû Ke«êö
gòlY I _eò_KßZû:- _eò_KßZû, aé¡ò _âKâòdû I aòKûg ijòZ i´§òZö Gjû _eòa©ð^Kê a‰ð^û Keò[ûGö ~ûjûKò @ù_lûKéZ aûZûaeYe _âbûaVûeê ÊZª @ùU Gaõ Gjû cû^òaûKê jêG Kò aõgMZ aû _eμeûMZ _âbûa ijòZ iμì‰ð bûùa i´kòZö \ßòZúd @[ðùe gòlY aýqòe ZZþKûkú^ aûZûaeY ijòZ iμì‰ð bûùa aýqòMZ I _ûeμeòK _âZòKâòdûe GK _âû[còK @aiÚûö C\ûjeY : Pûfòaû @ûe¸ùe ùKùZK cûõiù_gúd icìje _eò_KßZû I
8 502-bûM 1 : gòlY I gòlû\û^ _âKâòdû
Uò®Yú
@MâMZòe ^òdªY C_ùe ^òbðe Keò[ûG(_eò_KßZûe aòKûg), Kò«ê Pûfòaûe aòbò^Ü ùKøgkùe i¹òkòZ @býûie iêù~ûM(eòùag I gòlY) aò^û RùY ùKùa ùjùf Pûfòûeòa ^ûjóö ùijò_eò ~\òI K[û Kjòaû aòùghZü _eò_KßZû \ßûeû _âbûaòZ jêG, CPòZþ @býûi I âgòlY(~ûjû gòlY \ßûeû âbûaòZ) aò^û RùY ùKùa ùjùf ijRùe I @[ðì‰ð bûaùe Kjòûeòa ^ûjóö @ûùc c¤ GK[û RûYê ù~ ùMûUòG 6 cûie gògê ùKùa ùjùf YòKò@û gòLòûeòa ^ûjó ù~ _~ðý« ùi Zûjûe cû^iòK _eò_KßZûÉeùe _j*ò ^[ûGö
gòlY _ûAñ _âÉêZ:- ù~ùZùaùk ùgâYú Méjùe gòlY iûcMâú _eòPûk^û Keû~ûG, @û_Ycûù^ @^êba Keê[ôùa, QûZâQûZâúcûù^ cù^ûù~ûM ù\A ^ ûe«òö ùi[ôûAñ gòldZâú aòeqò _âKûg Keò[û@û«òö QûZâQûZâúcûù^ _âgÜKê MâjY Ke«ò ^ûjóö G_eò KûjóKò NUò[ûG? @û_Y QûZâcû^uê ùKùa @^ê¤û^ KeòQ«ò Kò?
jñ, @ù^K KûeY ~[û: cù^û-gûeúeòK (Psychophysical) Gaõ iûcûRòKKûeK ù~ûMê _òfû gòLòaû _ûAñ _âÉêZ ùjûA ^[ûGö aòbò^Ü _âKûee _âÉêZò ejò@Qò ~[û : ùKùZK gûeúeòK _eò_KßZû i´§úd(ù~_eò RùY ùMûUòG ù\øWùe bûM ù^A _ûeaò^ò ù~ _~ðý« PûfòaûKê ilc jêG ^ûjó), ùKùZK ùaø¡òK _eò_KßZû i´§úd, @ûC ùKùZK ùghùe \ò@û~ûA[ôaû iìP^û MâjY Keòaûe _eò_KßZû i´§úd(ù~Cñ òfû bûM Keòaû gòLò ^ûjó, ùi MêY^ Kòeò Keòûeòùa) Gaõ ùKùZK ùâiôûj^e _eò_KßZû i´§úd @ùUö
_òfûue gòlY _ûAñ cû^iòK _eòKßZû ^òjûZò @ûagýKö C\ûjeYÊeì bûhû gòlYùe ùMûUòG _òfûVûeê aûfýûaiÚûùe RUòk g± I aûKý gòLòaûe @ûgû Keû~ûG ^ûjóö ùijòeò gûeúeòK Kû~ðýKâcùe ~[û:- ‘UûAþ Keòaû, ^ûP Keòaû @û\ò _ûAñ gûeúeòK _âÉêZò \eKûeö ù~ùa gòLòaû _ûAñ _âÉêZ ùjûA[ûG, ùZùa gòlY âbûagûkú ùjûAûùeö ùZYê _âÉêZò ^ò¡ðûeY _ûAñ @û_Yuê _òfûe bûa^ûcôK I ùa÷÷¡òK aòKûge mû^ ejòaû @ûagýKö
gòlY _eòùag:- aò\ýûkdùe _âbûagûkú gòlû _ûAñ aò\ýûkde _eòùag gòlK @^êKìk ùjaû @ûagýKö icd aû iÚû^ @^êiûùe gòlY gòlû\û^ _âKâòdûùe _òfûcû^ue _âZòKâòdûe @ûagýK @Qòö CŸú_K gòlY _eòiÚòZò iéÁò I ^òcðûY _ûAñ _âbûagûkú ùgâYú iõMV^ _ûeÆeòK Kâòdû \ßûeû aò\ýûkde _â\gð^ I ^ìZ^ âKâòdû \ßûeû jûif Keû~ûAûùeö
^ò¹fòLòZ 2Uò ùgâYúe iÚòZòKê KÌ^û Keû~ûA_ûùeö
10 502-bûM 1 : gòlY I gòlû\û^ _âKâòdû
Uò®Yú
@«^òjòðZ ùâeYû eêPò I @û^¦ @û\òùe ÊZü Cô^ ùjûA[ûG aû ùKøYiò aûjûe ak KûeYùe @«^òjòðZ ùâeYû ùKøYiò Kû~ðýKâceê còkê[ôaû @û^¦ Cùe @û]ûeòZ aû KòQò aûjûe êeÄûe ùfûbùe @«^òjòðZ ùâeYûùe AyùKûUúe gòlY ùjûA[ûGö C\ûjeY:- aòmû^/MYòZùe âKÌ, gòlû[ðúKê i¸aZü GùZ @û^¦ â\û^ Kùe ù~ Gjûe `kÊeì gòlû[ðú ^òùR jòñ Kû~ðýKkû KeòaûKê ù_âeYû _ûA[ûGö
KòQò aûjý CùŸgý jûif Keòaû ùfûbKê aûjý ù_âeYû Kêjû~ûGö C\ûjeY- ~\ò _òfû _òZûcûZûuê bd Keò MéjKcð Keò[ûG, ùZùa ùi aûjûe âbûa \ßûeû ùâeYû ûA[ûGö @ûjêeò c¤ aûjûe ùâeYûe ùiâûZ êeÄûe I âgõiû @[aû @û[ðòK ùâûiôûj^ ùjûAûùeö ~\ò _òZûcûZû aû gòlK ^òRe _òfûu iûjû~ýùe Kû~ðý iμì‰ð _ûAñ _êeÄûe aû âgõiû @û\ò ù\A[û«ò, ùZùa Gjû aûjý ùâeYû @ùUö
~ûjû ùjC C_~êq ù_âeYû QûZâcû^ue gòlYKê Zßeû^ßòZ Keò[ûGö RùYgòlK jòiûaùe _òfûue ¤û^ gòlY \òMùe ùK¦âúbìZ Keòaû ûAñ ùâeYû ù~ûMûAaû _ûAñ @û_Y RûYò[ôaû aòbò^Ü ùg÷÷kúe _âùdûM Keò[û«òö
@û_Y ajêZ _òfûuê _â[c ùgâYúùe aò\ýûkdKê @ûiê[ôaûe ù\Lò[ôùaö Gjò _òfûcûù^ _â[c Keò aò\ýûkde J_PûeòK _ûVýKâc @^êiûùe gòlY _ûAñ @ûiò[ôùaö ùZùa @û_Y KY aêS«ò, _òfûUò @ûMeê KòQò gòLò^ûjó Gaõ Gùa _â[c Keò gòLòa @ûe¸ Keòùa?
6 ahðe GK _òfû _â[c Keò aò\ýûkdKê gòlûfûb ûAñ @ûiòQòö ùi ùKCññ ùKCñ Kû~ðý Keòûeòaö Zûjûe GK ZûfòKû _âÉêZ Keö
11 bûeZùe _âûe¸òK gòlû( D.EL.ED )
Uò®Yú
gâú.aò^d _âû[còK aò\ýûkdùe @û_Yu _eò RùY gòlK ùi ^ì@û Keò _âùag Keò[ôaû Sêμû ^ûc _òfûUò ijòZ K[ûaû©ðû Kùf ~ûjû _~ðýùalY Kùf Zûjûe GK ZûfòKû ^òcÜùe _â\© KeòQ«òö
l ùi Zûjûe bûa^ûKê iek aûKýùe âKûg KeòûeêQòö
l ùi aòhdùe [ôaû Kâòdûùe aýajéZ C_~êq Kûk i´§ùe ^òRe bûa âKûg Keòûeê[ôfûö
l ùi iek _âgÜe C©e ù\A _ûeê[ôfûö ~[û Zêùc c¤ûjÜ ùbûR^ûùe K’Y LûAf? Zêùc ùKCñ ùLk bf _û@? Zêc NeKê MZKûfò KòG @ûiò[ôùf?
l ùi Ròmûiê @ùU I ajê _âgÜ _Pûeò _ûeêQòö ùi @^òKeY _âòd cù^ ùjCQòö
l ùi gòlKu K[û^êiûùe Kû~ðý Keòûùe I Zûjûu K[û aêSòûùe ~[û ‘Vò@ûjê@’, ‘aûc _UKê ~û@’, ‘Zêce @ûLò a¦ Ke’, ‘Kkû_Uû _ûLKê @ûi’ @û\òö
l ùi ^òR i¦e MúZ MûAûùeö
l ùi ^òRe iûwcû^u ijòZ ùLkò_ûùe I ùLke ^òdcKê \éX bûaùe _ûk^ Kùeö
ù\L«ê, C_ùeûq ZûfòKûUò Lêaþ \úNðö ù~ ùKøYiò òfûUòG Cùeûq icÉ Kû~ðý Keò_ûeòaö Kò«ê Sêμû G icÉ Kû~ðýMêWòKê VòKþ bûaùe Keòaû Kòeò gòLòQò? ~\òI Zû PûeòûLùe Keòaûe @ù^K ibý _ùWûgú @Q«òö ùKjò ùjùf ZûjûKê Giaê KeòaûKê gòLûA ^ûjû«òö G[eeê ÇÁ jêG ù~ ùKak gòLòaû ûAñ ù~ GKcûZâ iÚû^ Zû ^êùjñö ùKjòaò Zû PûeòûLùe @[aû eòaûee aòÉêZ @^êbìZò gòLòûeòaö ~\ò @ûùc iû]ûeY bûaùe @^êba MâjY Keòaûe âKâòdû RûYòûeê, ùZùa @ûùc ùgâYúùe Gjò âKâòdûMêWòKê Cù~ûM Keò gòlYKê @]ôK âûKéZòK @[ðì‰ð I gòLòaû _Añ iek Keò[ûCö @ûi«ê KòQò @^êba âû¯ Keòaû ûAñ âKâòdûKê aêSòaûö ~ûjû òfûcû^u \ßûeû aû @^ýcû^u \ßûeû Cù~ûM ùjûAûùeö ~\ßûeû gòlY @ûù @ûù jêGö
@]ôKûõg aýqò KòQò Kû~ðýKê @^êKeY, aýajûee _~ðýùalY \ßûeû I @^ý _âKûe Kâòdûeê gòLòZû«òö Gjû c¤ KòQò cêLý _âKâòdû @ùUö ù~Cñ[ôùe _òfûcûù^ ^ìZ^ @^êba I aýajûeòZû gòLò[û«òö @^êKeY ùKøYiò aýqòe aýajûe aû Kû~ðýe ^Kf @ùUö _òfûcûù^ _âùZýKuê
13 bûeZùe _âûe¸òK gòlû( D.EL.ED )
Uò®Yú
@^êKeYe _âbûa- C_e VûCeò@û bûaùe @^êKeY GK @û\gð aýajûee _ì‰ð bûaùe ^Kf i¹òkòZ _âKâòdûe MbúeZû _eúlû Keòaûùe Gjû aêSû~ûG ù~, @^êKeYúd aýajûee 3Uò ùgâYú ejòQòö
l ùKøYiò @û\gð _~ðýùalYe eòYûcÊeì MâjYúd ^ìZ^ aýajûe @û\gðcd aýajûeùe iûcòfþ ùjûA[ûGö
l iû]ûeYZü icû^ aýajûeùe aýÉ ùKøYiò @û\gðKê \ŠòZ ùjaû ù\Lòaûe eòYûcÊeì @û\gð _[bâÁùe _âZòa§K @ûiòaû \c^ûcôK _âbûa i´§úZ @ùUö
l @\c^ûcôK _âbûa Gjûe aò_eúZ @ùUö Gjû ùiùZùaùk NùU ù~ùZùaùk ùKøYiò @û\gðKê _â[ceê gòLòjêG Z[û _[bâÁ aýajûe Keòaû KûeYeê _êeÄûe _ûAaû _ûAñ _~ðýùalY Keò[ûGö
l _âKUúKeY:- Gjò _âbûa ù~ùKøYiò @û\gð _âZòKâòdûcôK Kû~ðý i´§úZ @ùU Kò´û Gjûe âbûa aýajûeòK aòùghZß Cùe _ùWö _âKUúKeY _âbûa GK C\ûjeY icìje aýajûe @ùUö ùKøYiò ùLk NUYûùe bòW ùjaû icdùe GK aýqò @^ý RYKe aýajûeKê ù\Lò Zûkòcûeò[ûG, ùaùk ùaùk bòW icdùe ajêZ aýqò RûY«ò ^ûjó ù~ ùi G_eò aýajûe KûjóKò Kùeö GK gòlK bûaùe @û_Y ùgâYúùe ùKûckcZò _òfûu iKûeûcôK I iûcûRòK MâjYúd aýajûe jûif ùjaû ûAñ KY Keòûeòùa? ùZùa @ûi«ê @ûY ^òcÜùe \ò@û~ûA[ôaû Kû~ðý Keòûeòùaö
l _òfûcû^u i¹êLùe @û_Y aò RùY @û\gð jê@«êö @û_Yu iKûeûcôK @býûi ~[û ÊyZû, icdû^êa©ðòZû, aògßûi I iê¦eZû @û\ò icÉ _òfûuê Kjòaû _ûAñ gòLûAaû, @^êKeY Keòaû _ûAñ _âbûagûkú ùjûA[ûGö
l ùKùa ùjùf @û_Y ^òRe \êaðkZû _òfûuê ù\LûAùa ^ûjóö l ù~ùZùaùk _òfûcû^uê AZòjûi, iûcûRòK aòmû^, iûjòZý I KûjûYú Kjòaû @û\ò XûA[û@û«òö iaêùaùk cj©ßì‰ð PeòZâe \éÁò @ûKhðY Ke«êö
l ~\ò ùKøYiò _òfû iKûeûcôK aýaûje ù\LûA[ûG, ZûjûKê PòjÜòaûKê ùPÁû Ke«êö ZûKê CiôûjòZ Ke«êö
14 502-bûM 1 : gòlY I gòlû\û^ _âKâòdû
Uò®Yú
~ðýùalY cû¤cùe gòlY aýqòûAñ GK iû]ûeY aû _âûKéZòK _¡Zò @ùUö _~ðýùalYûcôK gòlY(Gjû c¤ _ùeûl gòlY, iûcûRòK gòlY aû @û\gð)G_eò GK gòlY @ùU, ~ûjû @^ý\ßûeû Keû~ûA[ôaû aýajûeKê ù\Lòaû ^òRe Keòaû aû _eLòaûùe MâjY Keòaû @û\òö
_~ðýùalYûcôK gòlY _òfûcû^u ûAñ GK cj©ßì‰ð aò]ô @ùUö ù~ùZùaùk òfû ùcøkòK Kû~ðýKkû ~[û- bûhû I iûõÄéZòK iò¡û«Kê MâjY Kùe Kò«ê Zûjû @^êKeYVûZê bò^Ü ù~Cñ[ôùe _~ðýùalY @û\gð aýajûe _ûAñ ^Kf Keò[ûG aû _âÉêZ Keò[ûGö _~ðýùalûYûcôK gòlYùe @ûùc ùKak KòQò Kû~ðýKê Kò_eò Keòaû Gjû bûaò aòPûeò Keê I C_f² Keê Zûjû ^êùjñö @ûc Kû~ðýe _eòYûc KY ùjaû CPòZþ Zûjû c¤ ù\Lò[ûCö ùZYê ~ðýùalY cû¤cùe gòlY ^cê^ûe aýajûe Cùe ^ìZ^ aýajûe _â\gð^ Keòaûö
Bandura(1977)u @^êiûùe ^òcÜùe _â\© aòùgh _âKâòdû @aùfûK^ aýajûe ijòZ RWòZö
¤û^ âKâòdû- @ûùc ^cê^ûe ìeû Cù~ûMKê ^Kf Keò ^[ûCö Kò«ê @ûùc ùKùZK ÊZª \éÁòùKûYKê ùK¦âúbìZ Keò[ûG, ~ûjû @ûcKê i¦ @ûùiö @ûùc Cù~ûMe Gjò cj©ßì‰ð flYMêWòKê ¤û^ ù\A[ûC, ~ûjûKê @ûùc gòLò[ûCö C\ûjeY ùMûUòG _òfû iê¦e jÉûle ùfLòaûKê Pûjóùf ùi Zûe gòlKuê ¤û^ \òGö ùi Kò_eò KfcUòKê ]eêQ«ò I @ûwêkò Pûk^û KeêQ«òö ùi gòlK Kò_eò ùagbìhû ùjûAQ«ò aû Kò_eò PûfêQ«ò ùi @ûWKê ¤û^ ù\A ^[ûGö
iõMéjúZ _âKâòdû- aòbò^Ü iìP^ûKê GKûVò Keòaû c¤ gòlY _âKâòdûe GK aòùgh @õgö Gjò iõMéjúZ âKâòdû ùKùZMêWòG Cû\û^Kê _âbûaòZ Keò[ûGö GKZâòZ ùjûA[ôaû iìP^ûMêWòKê _ùe âùdûM Keò Kûc Keòaû ùjCQò cj©ßì‰ð gòlYö @ûùc aÉêKê _~ðýùalY Keò cù^ eLòaû _ûAñ ùKùZK PòjÜKê aýaûjûe Keò[ûCö iû]ûeYZü @ûùc cù^ eLòaû aû iõMâj Keòaû _ûAñ \êAUò _âKâòdû @ûagýK Keò[ûCö _â[ùc @ûùc \égý cû¤cùe aÉê icìjKê iõMâj Keò[ûC I _ùe c^ bòZùe Gjò KâòdûMêWòKê gévkòZ bûaùe @býûiùe _eòYZ Keò[ûCö C\ûjeY- ~\ò ùKjò Rûjòeþ Lû^þ _eò afþ `òwòaûKê ùPÁû Keê[ûG, ùZùa ùi
16 502-bûM 1 : gòlY I gòlû\û^ _âKâòdû
Uò®Yú
M) _~ðýùalK ^ò½òZ bûùa C_f² Keò[ôaû aýajûee cûRòðZ Keòaû I ê^ü ^òcðûY Keòaû @ûagýK, ~\ò ùi C~êq bûùa ilc @ùUö
N) â\gðKKê icêPòZ ùâeK _eòiÚòZò c¤ùe gòLò[ôaû aýajûe _â\gð^ Keòaû @ûagýKö
cZûcZ \ò@«ê
@ûi«ê ù\Lòaû ùMûUòG _òfû iûAùKfþ PXòaû gòLêQòö iûAùKf PXòaûùe _ì‰ðZû @ûYòaû _ûAñ ùKak ùMûUòG [e ùPÁû Kùf jêG ^ûjóö òfûUò Gjò ùKøgkùe ^òêYZû jûif Keòaû _ûAñ @ù^K [e @býûi Keò[ûGö _â[c [eùe _òfûUò @ù^K ZîUò Keò[ûGö ]úùe ]úùe ZîUò Kcþ ùjûA[ûGö _òfûUò ùKøYiò GK ÊZª Kû~ðý aû iciýû jûif _ûAñ ajêaûe ùPÁû Kùe I ùghùe i`kZû jûif Keò[ûGö
ù~ùa ùKøYiò aýqò GK KÁKe iciýûe i¹êLú^ ùjûA[ûG ù~Cñ[ôùe Kò Zû _ûLùe ùKøYiò _âÉêZ icû]û^e aûU ^[ûGö ùZùa ùi @ù^K _âKûee icû]û^ Keòaûùe aýÉ eùj, ù~ ~ðý« ùKøYiò iù«ûhR^K icû]û^ còkò ^[ûGö @^ýâKûeùe â~ZÜ Gaõ ZîUò cû¤cùe ùijò iciýûMêWòKe icû]û^ ùjûA~ûGö RùY @ûùceòKû^þ c^É©ßaòZþ E.L.Thorndike, 1913 ciòjûùe gêcû^u Cùe cêLýZü aòùfA Cùe _~ðýûd Kâùc @ù^K _eúlû Keò[ôùfö iaêVûeê _âiò¡ eúlû Keò ùi Kjò[ôùf, ùMûUòG ùbûKòfû aòeûWòKê ~«û bòZùe eLò Lû\ý(cûQ) aûjûùe eLòùf aòeûWòKê ~«û bòZùe [ôaû ùMûUòG fòbeKê Pû _KûA ù\ùf \ûKê aûjûeò @ûiòa I cûQ c¤ ûAûeòaö G[ôûAñ ùi ZûKê @ù^K @^ûagýK bûaùe ~òaû @ûiòaû KeòaûKê _Wòfûö ùghùe Zû û\ fòbeùe Pûò ù\aûeê ùi aûjûeKê aûjûeò @ûiòfûö aòùfAUò flýjú^ bûaùe aêfê[ôfû I ]úùe ]úùe aêfòaû Zûe KcòMfûö ùKak [ùe cûZâ fòbeKê QêAñaûeê ùi _\ûKê aûjûeò @ûiòfûö Gjò _eúlû \ßûeû Thorndike ^òcÜfòLòZ 3Uò ^òdc aûjûe Keò[ôùfö
17 bûeZùe _âûe¸òK gòlû( D.EL.ED )
Uò®Yú
l @býûie ^òdc:- ù~ùKøYiò Kû~ðýKê aûe´ûe Keòaû \ßûeû f´û icd ~ðý« cù^ ejò~ûGö G[ôùe c¤ \êAUò ^òdc @Qòö Cù~ûM Keòaûe ^òdc I C_ù~ûM ^ Keòaûe ^òdcö _â[cUò CŸú_K lcZû ijòZ i´§úZ @ùU I _âZòKâúdûKê aûe´ûe Keòaûe i´§úd @ùUö \ßòZúdUò _â[ce aò_eúZ ^òdc ~[û i´§ \êaðk ùjûA~ûGö ~\ò aýajéZ jêG^ûjòñö
l _âbûae ^òdc:- aòbò^Ü _âZòKâòdû c¤eê Gjò _âZòKâòdû Keòaûe @û^¦ aû iêL @^êbìZò ùjûA[ûG Gaõ Gjû gúNâ gòLò ùjûA~ûGö Gjò _âZòKâòdû ù~Cñ[ôùe \êüL _âû¯ jêG Zûjû gúNâ bêfò ùjûA~ûGö ù~Cñ aýajûee _eòYûc iêL\ûdK ùjûA[ûG ZûjûKê ^òRe KeòjêGö Gjò iÚòZò _êÄûe aû _âgõiûe bìcòKû @û\ò _ûAaûùe aýaûje iKûeûcôK jêGö \Š I gû«ò @û\ò aýajûeùe aò_eúZ _âbûa @ûYò[ûGö
l Z_ôeZûe ^òdc:- _âbûagûkú gòlY ùiùZùaùk jêG ù~ùZùaùk _òfûUò gòlY ^òcù« âÉêZ ùjûA[ûGö Gjò ^òdce ùg÷÷lòK Cù~ûMòZû ÆÁ @ùUö ùMûUòG _òfû ~òG ùKøYiò aòùgh _âKûe gòlY _ûAñ _âÉêZ @Qò ùi @^ý RùY ~òG _âÉêZ ^ûjó Zû’Vûeê @]ôK gòlY @^êbìZòe fûb CVûA[ûGö @ûùc @ûMeê Gjò @¤ûdùe gòlY _ûAñ _âÉêZe aòùghZß I _òfûcû^ue _âÉêZòùe gòlKu bìcòKû iμKðùe @ûùfûP^û KeòiûeòùQö
Thorndikeu \ßûeû gòlYe Gjòiaê ^òdc ùgâYúùe @bdûi _ûAñ Lêaþ _âbûa _KûA[ûG ~\òI @ù^K MùahYûùe Gjò ^òdce ùKùZK ^ò¡ðòÁ iúcû ejòQòö
Keê Keê gòLòaû aû ijbûMòZû gòlY @[ð_ì‰ð gòlY _ûAñ ùjCQò GK _âbûagûkú cûMðö ^òùR Kûc Keòaû `kùe Rúa^e _âKéZ iciýû icû]û^ Keò[ûGö G[ôùe ùKøYiò iù¦j ^ûjóö Gjò ^òdc Ê-gòlY I Ê-^ò¡ðûeòYùe ak _âùdûM Keò[ûG, ~ûjûKò gòlY âKâòdûe ùgh flýö Kò«ê ùgâYú eòiÚòZòùe iaêùaùk aýqòMZeê Kû~ðý Keû~ûAûùe ^ûjóö ùi[ôûAñ QûZâQûZâúcû^uê ùQûU ùQûU \kùe iKâòd @õgMâjY Keò Kû~ðý Keòaû _ûAñ CiôûjòZ Keòaû \ßûeû gòlY _eòYûc fûb\ûdK ùjûA[ûGö MùahYûeê ù\Lû~ûG @]ôK QûZâ ùQûU ùQûU
19 bûeZùe _âûe¸òK gòlû( D.EL.ED )
Uò®Yú
l _òfûcûù^ ^òR ^òR bòZùe Kò_eò _âZòKâòdû Keòùa @û_Y ù~_eò Pûjû«ò Zûjûe ^cê^ûö
l _òfûcû^uê ^òR bûhûùe K[ûaû©ðûKê _âbûaòZ Keòaû _ûAñ KòQò ^òdc ^ò¡ðûeòZ Keòaû
l ~\ò còkòcògò Kûc Keòaûe iêù~ûM _â\û^ Keòaû ~ûjû\ßûeû iaê _òfûcûù^ iKâòd bûM ù^ùaö
l _òfûu ijbûMòZûKê aXûAaû _ûAñ ^òcÜfòLòZ iûcìjòK Kâòdû còkòcògò Keòaû @ûagýKö
l _âgÜ _Pûeòaû
l iû[úcû^uVûeê iaêùaùk iKâòd bûaùe ijûdZû ù^aû
l aòÉêZ bûaùe iûjû~ý _â\û^
l ~û* Ke«ê ù~Cñ ijûdZû _â\û^ Keû~ûAQò Zûjû MâjYKûeúue aêSòaû \eKûe
@ûaòÃûecôK gòlY GK _¡Zò, ~ûjû @^êi§û^cìkK ^òùŸðg _eòùaÁòZö Jerome Bruner(1960) uê @ûaòÃûecôK gòlYe R^à\ûZû bûùa MâjY Keû~ûAQòö ùi ~êqò Ke«ò ù~ ‘^òR _ûAñ @ûaòÃûeùe @býûi jó iìP^ûMêWòKê _âû¯ KeòaûKê G_eò Xwùe gòLûA[ûGö ù~Cñ[ôùe VòKþ bûaùe iciýû icû]û^ KeòaûKê iûjû~ý còkò[ûGö’ @^êi§û^cìkK gòlY G_eò iciýû iûcû]û^ _eòiÚòZòùe ùjûA[ûG, ù~Cñ[ôùe QûZâ ^òRe @^êbìZò aû _ìaðmû^Kê @û]ûe Keò[ûGö Gjû GK ^òùŸðgcìkK _¡Zò @ùU ~\ßûeû QûZâ ^òRe @^òi§òiôê cù^ûbûa I aÉêKê ùKøYiò bûaùe _eòPûk^û Keò I @^êbêZòKê _âùdûM Keò _eòùag ijòZ _âZòKâòdû Keò[ûGö Gjò aò]ôùe gòlû[ðúcûù^ iKâòd bûaùe ^òdc iò¡û«Kê aêSògêSò _âùdûM Keò I C_f²Kê ÊZüÆê©ð bûùa @«ð\éÁò ù\A ^òRe aê¡òe aòKûg Keò[ûG I ^òRÊ i´§ ù~ûWòaû ûAñ iõMV^ @ûùdûR^ Keò[ûGö ^òcÜfòLòZ iò¡û« Cùe Gjò _¡Zò ^òbðe Kùeö
20 502-bûM 1 : gòlY I gòlû\û^ _âKâòdû
Uò®Yú
l KâòdûcôK iò¡û«
l ZKð_ì‰ð bûa^ûe iò¡û«
l mûZeê @mûZKê ~òaûe iò¡û«
l CùŸgý_ì‰ð @^êbae iò¡û«
l aòKÌ @^êi§û^e iò¡û«
@^êi§û^ \ßûeû gòlYùe gòlK iciýû Zò@ûeò Kùeö icû]û^ _ûAñ ijûdZû Kùe, _òfûuê ^òR ûAñ GKZâòZ ùjûA iciýû icû]û^ KeòaûKê i¸a Keò[ûGö C\ûjeYÊeì, _ìeû ùgâYúùe ùLûRòaûe _eòiÚòZò iéÁò Kùeö ù~_eò _òfûcûù^ aMòPûùe êUò[ôaûêfe MêY I @ûKûe aXûAaû ûAñ ùa÷÷mû^òKe bìcòKû Zò@ûeò Keò[û«òö Gcûù^ iÚû^úd C\ýû^ aò\ýû (Horticulture)aòùghmu ûLKê ~ûA êfe MêY I @ûKûe aXûAaû _ûAñ ùa÷÷mû^òK _¡ZòMêWòK _Pûeò aêSò[û«òö ùKùZK gòlû[ðú aXê[ôaûêfe MêY I @ûKûe i´§úd aòbò^Ü Z[ýì‰ð ajò(brochure)eê aòbò^Ü Ciô iõMâj Keò[û«òö ùicûù^ ùR÷÷aòK(organic) I @ùR÷÷aòK(Unorganic) iûe i´§ùe Z[ý iõMâj Ke«ò I ù\ûKû^Kê ~ûA C~êq _eòcûYe @ûagýKúd iûe KòYò[û«òö Zû’ ùe ùicûù^ ùR÷÷aòK I @ùR÷÷aòK iûeKê aòbò^Ü @^êûZùe cògûA aûQò[ôaû ùKùZK êf MQùe ù^A[û@û«ò I Zûjûekûk ù\Lò aWêf êUûAaû _ûAñ GK aòùgh Êû\ @^êba Keò[û«òö ùicûù^ Gjû \ßûeû GK i§û^ûcôKk _ûA[û«òö Gjò C\ûjeYùe @^êi§û^cìkK gòlY GK icìj âùPÁû [ôfûö @^êi§û^cìkK gòlY c¤ aýqòMZ ùjûAûùeö @û_Y @^êi§û^cìkK gòlY _ûAñ Kòeò ùâûiôûjòZ Keòùa?
l @û_Y ^òR òfûue K©ðaý iμKðùe RûYòaûKê ù\ùa ^ûjóö iað\û GK iciýû ùicû^uê \ò@«ê I ù~ùKøYiò iciýûKê PòjÜU Keò ù\LûAaûKê ùâûiôûjòZ Ke«êö ù~ùZùaùk @û_Y iciýû aòhdKê CVûA icû]û^ Keòaûe _¡Zò Kjò\ò@«ò, @û_Y òfûcû^uê ^òùR Keê[ôaû Kû~ðý I ùLûRòaûe Ciôûj ùiâûZeê a*òZ Keò[û«òö GK aò\ýû[ðúe eìùe Zûjûe lcZû aXûAaûùe aû]û iéÁò Keò[û«òö
l @^êi§û^ _ûAñ @ûY gòlû\û^e cêLý CùŸgý ùjCQò gòlû[ðúKê G_eò Kû~ðýKâcùe aýÉ ùjaûKê \ò@«êö ~ûjûKò a‰ð^û KeòaûKê ùâûiôûjòZ Kùe, _âgÜ _Pûeòaû, @^ê¤û^ Keòaû, aMðòKeY Keòaû, iûcû^ýKeY Keòaû, ~û* Keòaû I _ùdûM Keòaû @û\ò
